Een langgerekt lint van goederenwagons doorkruist begin mei het berglandschap van Oostenrijk. Aan boord van de trein is een grote lading mais uit Oekraïne voor veevoer. Bestemming is de Oostenrijkse plaats Aschach an der Donau. Onderweg is er een stop in Wenen, waar minister van landbouw Elisabeth Köstinger de trein verwelkomt. “De eerste graantrein is gearriveerd in Oostenrijk. Hiermee helpen we Oekraïne, dat anders zijn goederen niet zou kunnen exporteren”, aldus een trotse bewindsvrouw.

Minimaal twee treintransporten per maand

Oostenrijk wil de komende tijd minimaal twee treintransporten per maand uitvoeren met graan dat het uit Oekraïne haalt. Iedere trein bestaat uit 25 wagons, die elk 1.400 ton graan kunnen vervoeren. Het Oostenrijkse spoorwegbedrijf ÖBB Rail Cargo Group bracht altijd al granen vanuit Oekraïne naar Duitsland, maar breidt dit nu uit met extra transporten richting eigen land. Treinen die hulpgoederen leveren in Oekraïne, keren terug met ladingen graan naar Oostenrijk.

Havens geblokkeerd

De hulp van Oostenrijk past in het actieplan van de Europese Commissie om Oekraïne te helpen bij zijn graanexport. Voor de oorlog exporteerde Oekraïne maandelijks ongeveer 5 miljoen ton mais, tarwe en gerst. Voor de Russen het land op 24 februari binnenvielen, werd 90% daarvan op schepen geladen in de zeehavens van Odessa en Marioepol. Maar omdat de Russische strijdkrachten de havens hebben geblokkeerd en de laatste plat gebombardeerd, is zo’n 25 miljoen ton graan vast komen te zitten in Oekraïne, blijkt uit cijfers van de FAO.

Voor de Oekraïners leiden de havenblokkades tot een tekort aan levensmiddelen en andere goederen. Wereldwijd betekent het stokken van de graanexport dat voedselprijzen stijgen. Daarvan worden vooral armere Afrikaanse landen de dupe. De Europese Commissie speelt in op de problematiek met een plan voor een mega-operatie: 20 miljoen ton graan uit Oekraïne halen via een ‘graanbrug’ over EU-grondgebied.

Logistiek platform

“Het is een gigantische uitdaging”, gaf EU-commissaris Adina Valean van Transport toe bij de presentatie van het actieplan. In het plan staan maatregelen om de logistiek tussen de EU en Oekraïne zo goed mogelijk te regelen. Valean roept de Europese industrie en het bedrijfsleven op om vrachtwagens, treinen en ander materieel te leveren. De Commissie wil een logistiek platform opzetten waarop partijen vervoermiddelen en materialen kunnen uitwisselen. Bedrijven die mobiele graanladers over hebben, wordt gevraagd die naar grensterminals te brengen om de overslag te versnellen.

Ook heeft de EU een wegvervoerovereenkomst gesloten met Oekraïne. Daarin staat onder meer dat beide partijen rijbewijzen en andere documenten van elkaars chauffeurs erkennen, zodat het vervoer zonder extra administratie verloopt. Verder kijkt de EU naar opslagmogelijkheden voor graan uit Oekraïne. Kort na de presentatie van het actieplan tekenden Oekraïne en Polen een samenwerkingsovereenkomst om graanvervoer over de Poolse grens te vereenvoudigen.

Ook Duitsland en Roemenië actief

Inmiddels zijn naast Oostenrijk ook andere landen begonnen aan het bouwen van de ‘graanbrug’. In Duitsland werken de regering en DB Cargo, de goederenvervoerdochter van Deutsche Bahn, hierin samen. De Duitsers verwachten bij een transport duizenden tonnen per trein te kunnen vervoeren.

Roemenië zet intussen zijn havens in voor de export van graan uit Oekraïne. Sinds begin mei zijn drie schepen met Oekraïens graan vertrokken uit de haven van Constanta. Voor het eerste schip, dat 70.000 ton graan meenam, waren 49 binnenschepen nodig en treinen die over de grens reden. Het is een enorme klus, maar ook een kans voor het land, liet de Roemeense minister van Economische Zaken weten aan de krant Politico. “Dit is goed voor onze economie, terwijl het ook de Oekraïense economie helpt.”

Soepel gaat het echter allemaal niet. Terwijl in de haven met man en macht wordt gewerkt om het graan te transporteren, stroopt het binnenvaartverkeer op. Daarnaast leveren de graantransporten veel extra papierwerk op in de haven van Constanta. Douane- en transportdiensten zijn druk bezig met het opstellen van uniforme procedures om de doorvoer van de Oekraïense importcontainers te vergemakkelijken.

Toename graanvervoer per trein

Niettemin lijken de inspanningen die tot nu toe zijn gedaan, vruchten af te werpen. Volgens de Oekraïense spoorwegmaatschappij Ukrzaliznytsia is tussen 1 en 16 mei 768.300 ton graan per spoor vervoerd, een duidelijke stijging ten opzichte van maart en april.

Maar om 20 miljoen graan het land uit te krijgen, is meer nodig. Verdere uitbreiding van het Oekraïense spoornetwerk is noodzakelijk. En daar zijn knelpunten. Zo heeft Oekraïne bredere (Russische) rails dan de EU-buurlanden. Voor een breder spoornetwerk zijn nieuwe spoorwisselstations nodig en dat kost tijd en geld. Investeerders zijn terughoudend. Sommigen verwachten dat de oorlog snel afgelopen zal zijn en daarna het goedkopere vervoer via de havens weer kan worden voortgezet.

Race tegen de klok

Daarnaast is de graanoperatie een race tegen de klok. De nieuwe oogst komt er immers weer aan. In Roemenië begint in juni de tarweoogst. Lokale transporteurs zullen dan prioriteit geven aan het vervoer van graan uit eigen land naar de haven van Constanta, zei een vertegenwoordiger van een Roemeens landbouwbedrijf onlangs tijdens het internationale graancongres GrainCom in Genève.

Een ander lastig punt is dat door de ‘graanbrug’ maar één exportbestemming overblijft: de EU. Oekraïne exporteerde voorheen ook naar landen als China, Egypte en Indonesië. Handelaren vragen zich af of er in de EU voldoende kopers zijn te vinden voor de grotere volumes graan uit Oekraïne.

Graan verwerken in Oekraïne

Oekraïne zelf is intussen vastberaden om een grote speler op wereldgraanmarkt te blijven, vertelde minister van Economische Ontwikkeling Taras Kachka tijdens GrainCom. “Inspanningen om de logistiek tussen Oekraïne en de EU te vereenvoudigen, zullen hun vruchten afwerpen”, verwacht de minister.

In het Duitse krant Handelsblatt doet vicepremier Olha Stefanishyna nog een suggestie voor een alternatieve oplossing: Europese landen kunnen ook investeren in de verwerking van het geblokkeerde voedsel door Oekraïne zelf. Verwerking in Oekraïne is goedkoper voor afnemers en verwerkers houden zich aan afspraken, zegt ze. “Graanoogst is een veilig proces in Oekraïne. Onze mensen zullen leveren, of ze nu worden beschoten of gebombardeerd, omdat we een land zijn met een eeuwenlange landbouwtraditie. Ook in tijden van oorlog zijn wij een betrouwbare partner.”