De essentie

• De recordprijs voor tarwe ging dinsdag aan diggelen. Nooit eerder was tarwe zo duur.
• Experts vrezen voor disruptie van de internationale voedselketen, met mogelijk verstrekkende gevolgen in Noord-Afrika en Azië, waar de grootste afnemers zitten van graan uit Oekraïne en Rusland.
• Ook de beperkte toegang tot kunstmest, waarvan Rusland een belangrijke producent is, weegt op de voedselvoorziening.
• Belgische varkens- en kippenboeren moeten mogelijk flink meer betalen voor hun voeder.

De Russische inval in Oekraïne, de graanschuur van Europa, is de directe aanleiding voor de prijshausse. Rusland en Oekraïne zijn samen goed voor ongeveer een derde van de wereldwijde tarweproductie. ‘Het gaat om een levensnoodzakelijk product, zulke markten zijn extra vatbaar voor aanbodschokken’, zegt Joris Relaes, de topman van het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO). ‘Als de wereldwijde tarwevoorraad onder een bepaald niveau dreigt te gaan, beginnen angst en onzekerheid de markt te overheersen en schiet de prijs omhoog.’

ZaaiseizoenDe Vlaamse ondernemer Tom Van Goey benadrukt hoe reëel die dreiging is. Met zijn landbouwbedrijf Granex bewerkt hij vooral tarwe en maïs op 3.000 hectare grond in en rond Tsjerkasy, een stad in het centrum van Oekraïne. ‘We maken ons zorgen over het inzaaien, dat tegen midden april op volle toeren moet draaien’, zegt hij. ‘De grootste flessenhals zit in de aanvoer van diesel en wisselstukken voor de machines, maar ook een deel van het zaaigraan moet nog geleverd worden.’

Bovendien is het de vraag of alle 90 werknemers van Granex inzetbaar zijn voor het zaaiseizoen. ‘Dat wordt puzzelen’, zegt Van Goey. ‘De Russen zitten nog niet in Tsjerkasy, maar 13 werknemers – onder wie tractor- en vrachtwagenchauffeurs – zijn al opgeroepen om straatblokkades te bemannen.’

Van Goey vraagt zich ook af of hij zijn graan wel geëxporteerd krijgt. Die export gebeurt via de Zwarte Zee, langs havensteden als Mykolaiv, Cherson of Odessa. Russische troepen zijn al opgerukt tot Mykolaiv en Cherson en proberen de weg open te beuken naar Odessa, de drukste internationale haven van Oekraïne. Rusland wil Oekraïne door de verovering van die zuidelijke kuststrook de toegang tot de Zwarte Zee ontzeggen.

DisruptieDe impact op de voedselvoorziening is mogelijk enorm. ‘In de eerste plaats voor Oekraïne zelf’, zegt Jeroen Candel, hoofddocent landbouw en voedselbeleid aan de universiteit van Wageningen. ‘Maar ook in landen die sterk van de Russische en Oekraïense export afhankelijk zijn, kunnen acute problemen ontstaan. Dat heeft het verleden al bewezen.’

Candel verwijst naar de Arabische Lente, de volksopstand in Noord-Afrikaanse landen in 2010, waarvan hongersnood en hoge voedselprijzen mee de aanleiding waren. Noord-Afrika en Azië zijn de belangrijkste importeurs van Russische en Oekraïense tarwe. Egypte haalt 85 procent van zijn tarwe uit Oekraïne en Rusland, voor Jemen gaat het om 40 procent. Libanon, waar al 80 procent van de bevolking onder de armoedegrens leeft, haalt de helft van zijn tarwe uit Oekraïne.

Het Wereldvoedselprogramma, de VN-organisatie die wereldwijd voedselhulp uitdeelt, maakt zich grote zorgen. ‘Conflicten leiden tot honger en honger leidt tot conflicten’, zegt woordvoerster Abeer Etefa aan De Tijd. ‘We voelen nu al dat de oorlog een impact heeft. Elke disruptie van de voedselketen zet de prijzen verder onder druk en bedreigt de voedselzekerheid van miljoenen mensen.’

Omdat ons land bijna driekwart van zijn geïmporteerde graan uit de Europese Unie haalt, blijft de impact hier wellicht beperkt. ‘Alleen voor varkens- en kippenboeren bestaat de kans op sterk toenemende voederkosten’, zegt Relaes. ‘Omdat die om en bij 70 procent van hun totale kosten uitmaken, kan de impact groot worden.’

KunstmestAls belangrijke producent van kunstmest en bestanddelen als fosfaat, ammoniak en potas heeft Rusland nog een wapen om druk te zetten op de internationale voedselketen. Afgelopen weekend kondigde president Vladimir Poetin al een exportverbod van Russische en Wit-Russische kunstmest af.

Kunstmestproducenten elders in de wereld worstelen bovendien met de hoge gasprijzen en toeleveringsproblemen door de oorlog in Oekraïne. Daardoor dreigen prijsstijgingen en tekorten, waarschuwt Svein Tore Holsether, de topman van een van ’s werelds grootste kunstmestproducenten Yara.

‘De vraag is niet zozeer of er een voedselcrisis komt, maar hoe groot die zal zijn’, zei Holsether maandag. ‘We staan dicht bij het belangrijkste deel van het seizoen voor het noordelijk halfrond. Heel wat boeren moeten beginnen te zaaien en hebben kunstmest nodig. De helft van de wereld krijgt zijn voedsel dankzij kunstmeststof. Als die er niet is, zullen sommige oogsten halveren.’

Volgens Peter Jaeken van Belfertil, een sectororganisatie voor de kunstmestindustrie, is ons land voor kunstmest zowel een logistieke draaischijf als een belangrijk productiecentrum. Toch zijn we net als de rest van Europa erg afhankelijk van Rusland en Oekraïne. ‘Zowel voor de import van stikstofhoudende ammoniak als aardgas en kalium, drie elementen die nodig zijn bij het productieproces. Voor landbouwers die reserves aangelegd hebben voor de Russische inval kan de prijsstijging nog beperkt blijven. Wie nog kunstmest moet inkopen, zal flink meer betalen.’