• In Nederland en België zitten meer aardappelen nog in de grond dan in andere landen.
• Door klimaatverandering zullen boeren nog meer moeten spreiden met soorten aardappelrassen, zeggen experts;
• Door de hevige regenval dreigt een groot deel van de aardappeloogsten te mislukken. De voorspelling van het KNMI dat het Nederlandse najaar steeds natter wordt, maakt akkerbouwers de komende jaren kwetsbaarder voor grote verliezen.

De machines die aardappels uit de grond moeten halen, zakken weg, als ze al het land op kunnen. ‘Aardappelen die te lang onder water staan of bevriezen, zijn verpest’, legt Jan Boer uit. Andere jaren hadden boeren meer tijd om de aardappels te oogsten, zegt de akkerbouwer uit het Zuid-Hollandse Numansdorp. ‘Nu begon het in de tweede week van oktober al te regenen en daarna is het eigenlijk niet meer droog geweest.’
Ook in ‘rampjaar’ 1998 zaten de aardappelen nog in grote aantallen in de grond toen de vorst in november inzette. De situatie is dit jaar wel anders, zegt akkerbouwerJeender Bonnema uit Ens in de Noordoostpolder. ‘De machines van nu kunnen meer oogsten, maar ook daaraan zitten grenzen. Als de grond zo nat is dat je er doorheen zakt, maakt het niet uit hoe goed de machine is.’ Eerdere jaren bleven er ook wel aardappelen op het land, maar dit jaar is uitzonderlijk, zegt Anton van der Velde, akkerbouwadviseur bij kennisbedrijf Delphy. ‘Het ging dan om een enkel perceel. En deze hogere percentages zijn grillig verdeeld. Je hebt bedrijven die alles al eruit hebben en bedrijven waar nog de helft van de oogst in de grond zit.’ De schade per hectare is ongeveer €10.000.

Natste jaar
Oktober bleek de natste maand sinds de eerste metingen in 1906 en ook november was uitzonderlijke nat. Er is niet zo veel water gevallen sinds 1998, een recordjaar. De 1109 millimeter neerslag die toen viel had heel Nederland kunnen bedekken met een laag van ruim een meter, volgens het KNMI. Als het deze december ook natter wordt dan gebruikelijk, zou 2023 wel eens het natste jaar tot nu toe kunnen worden.
De regio Noord-Frankrijk, westelijke delen van België en de kustgebieden van Nederland hadden het meest te leiden onder de zware neerslag. Nederland en België staan daarom bovenaan op lijstjes van landen met de meeste aardappelen nog in de grond, schrijft de North-Western European Potato Growers Foundation (NEPG), een stichting die marktdata verzamelt. In Nederland gaat het om ongeveer 15% van de aardappelen en in België ligt het aandeel op ongeveer 11%.

Europa is de op één na grootste producent van aardappelen
In heel Europa telen boeren ieder jaar 122 miljoen ton. Daarvan wordt 37 miljoen ton verbouwd in België, Frankrijk, Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. De verwerkte aardappels hebben een waarde van meer dan €10 mrd. Volgens de NEPG laten de afgelopen maanden zien hoe het werk steeds lastiger, stressvoller, risicovoller en duurder wordt. Boer en Bonnema hebben de aardappelen net op tijd uit de grond gekregen. ‘Maar bij de buren zijn ze nog met drie rooimachines tegelijk aan het werk. Dan lopen de kosten ook flink op.’ Met name consumptieaardappelen, die worden verwerkt tot friet, chips en verse producten, zitten nog in de grond. Deze soort wordt veelal later geoogst en dat beïnvloedt nu de prijs. Volgens de NEPG steeg de prijs van een kilo aardappelen in een paar weken tijd van €8 tot €20 per 100 kilogram. Op de lange termijn ziet de stichting geen reden voor dalende prijzen. Ze waarschuwt voor tekorten volgend jaar.

Groter risico
Klimaatverandering is een reden voor zorg, volgens de NEPG. ‘De hevige regenval tijdens de late zomer en in de herfst maken duidelijk wat de weerpatronen doen. Contracten voor het aankomende seizoen moeten dergelijke risico’s meenemen’, leest het persbericht van de stichting. Het KNMI schetste dit jaar veertien klimaatscenario’s voor Nederland bij verdere opwarming van de aarde. In alle voorspellingen worden de Nederlandse winters natter, al liggen de verwachtingen wel ver uiteen. Zo neemt de neerslag in het scenario met weinig uitstoot van broeikasgassen met 4% toe, maar in het scenario met veel uitstoot met 24%. Dat betekent een groter risico voor akkerbouwers, zegt Van der Velde. ‘Er moeten veel dingen meezitten als je laat in het jaar nog veel aardappelen rooit.’ Hoewel het spreiden van rassen altijd al een rol speelde, wordt dat volgens hem nu des te belangrijker. ‘De afgelopen vijf jaar zijn we door het oog van de naald gekropen toen het net op tijd een aantal weken droog werd of later vroor. Daar kun je niet altijd op rekenen.’